Κάπνισμα:Η επιρροή του κοινωνικού περιβάλλοντος στην έναρξή του κατά την εφηβεία

Το κάπνισμα είναι σήμερα η σημαντικότερη αιτία ασθένειας και θανάτου παγκοσμίως. Το συστηματικό κάπνισμα αποτελεί αιτία θανάτου για 540000 Ευρωπαίους ετησίως ενώ στη χώρα μας 15000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο εξαιτίας του. Η Ελλάδα παρουσιάζει την υψηλότερη αναλογία καπνιστών μεταξύ των δυτικό ευρωπαϊκών χωρών και σύμφωνα με έρευνα του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας, η ηλικία έναρξης του καπνίσματος συνεχώς μειώνεται. Το 60% των καπνιστών αρχίζει πριν τα 13 χρόνια και το 90% πριν τα 18. Όπως γίνεται αντιληπτό, η πιο κρίσιμη περίοδος στη ζωή ενός ατόμου που μπορεί να το ωθήσει στο κάπνισμα είναι η εφηβεία. Από τι όμως επηρεάζονται οι έφηβοι και αρχίζουν το κάπνισμα σε αυτή την ηλικία;

Σπουδαίο ρόλο διαδραματίζουν τόσο η οικογένεια, όσο και οι συνομήλικοι. Μιλώντας για την οικογένεια, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τα παιδιά επηρεάζονται ιδιαίτερα από το άμεσο οικογενειακό τους περιβάλλον δηλαδή από τους γονείς, τα μεγαλύτερα αδέλφια ή τους συγγενείς τους. Όλα αυτά τα άτομα λειτουργούν ως πρότυπα για τα παιδιά, τα οποία από περιέργεια αγοράζουν μόνα τους τσιγάρα ή τα παίρνουν κρυφά από το πακέτο των γονιών. Επιπλέον, οι γονείς συνηθίζουν να στέλνουν τα παιδιά τους να τους αγοράσουν τσιγάρα ή σε ορισμένες περιπτώσεις προσφέρουν οι ίδιοι το πρώτο τσιγάρο στα παιδία. Είναι πιθανόν, στη προσπάθειά τους να φανούν στα παιδιά τους συγκαταβατικοί, προοδευτικοί η μοντέρνοι να προβαίνουν σε πράξεις που να τα θέτουν σε κίνδυνο. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Ελληνικό Ίδρυμα Καρδιολογίας, το 9% των εφήβων που καπνίζουν έχει παροτρυνθεί από τους γονείς του.

Εκτός όμως από τους γονείς, στην οικογένεια ίσως υπάρχουν μεγαλύτερα αδέλφια τα οποία επηρεάζουν τα μικρότερα. Ειδικότερα, οι συνήθειες καπνίσματος των παιδιών φαίνεται ότι επηρεάζονται από τις αντίστοιχες συνήθειες των μεγαλύτερων παιδιών της οικογένειας. Έρευνες έχουν δείξει ότι όταν ένας μεγαλύτερος αδελφός καπνίζει, το παιδί υιοθετεί τη στάση αυτή του αδελφού, ανεξάρτητα αν είναι αγόρι ή κορίτσι και ανεξάρτητα από το αν οι γονείς καπνίζουν ή όχι.

Οι έφηβοι, όμως, βρίσκονται σε μια ηλικία κατά την οποία επηρεάζονται σημαντικά από τους φίλους τους. Το 65% των μαθητών που καπνίζουν έχει παροτρυνθεί από ένα φίλο ή φίλη του. Τη σημαντικότερη επιρροή βέβαια την ασκεί ο στενότερος φίλος. Ο λόγος για τον οποίο συμβαίνει κάτι τέτοιο είναι η πίεση που ασκείται συχνά στις ομάδες συνομηλίκων. Η πίεση αυτή οδηγεί τα νεαρά άτομα στο κάπνισμα με σκοπό να μειωθεί το άγχος που προκαλούν οι διάφορες κοινωνικές επαφές. Οι πλέον επιρρεπείς έφηβοι είναι όσοι έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση. Επιπροσθέτως, οι έφηβοι αρχίζουν το κάπνισμα λόγω της ανάγκης που νιώθουν για αναγνώριση και του φόβου απόρριψης μέσα σε μια ομάδα όπου οι περισσότεροι φίλοι καπνίζουν. Ο έφηβος επομένως θα πρέπει να έχει αυτοπεποίθηση, ώστε να μη νιώθει ότι οι φίλοι του θα τον απορρίψουν γιατί δεν καπνίζει. Να πιστεύει στον εαυτόν του και να αποφεύγει όσα άτομα προσπαθούν να του αλλάξουν τις συνήθειές του, ασκώντας του ψυχολογική και συναισθηματική πίεση.

Εξετάσαμε λοιπόν, τους κυριότερους παράγοντες που ωθούν τους εφήβους στο κάπνισμα. Τι μπορεί επομένως να γίνει ώστε να βοηθηθούν τα παιδιά και να αποφύγουν τέτοιου είδους συμπεριφορές; Είναι γενικά αποδεκτό ότι η πρόληψη του καπνίσματος είναι ευκολότερη από τη διακοπή του. Επομένως, κρίνεται αναγκαία η εφαρμογή προγραμμάτων που θ ’απευθύνονται όχι μόνο στους εφήβους αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, προγράμματα χρειάζεται να ευαισθητοποιήσουν τόσο τα σχολεία όσο και τα κοινωνικό σύνολο και να δραστηριοποιήσουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με κύριο στόχο τη μείωση της διάδοσης του καπνίσματος. Επίσης κρίνεται αναγκαία η επιβολή σχετικών απαγορεύσεων, περιορισμών και  προστίμων. Ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση γίνεται στη χώρα μας με την εφαρμογή του νόμου για την απαγόρευση του καπνίσματος από την 1^η Ιουλίου.

Ιδιαίτερη σημασία έχει η ενημέρωση των γονέων με σκοπό τη δραστηριοποίησή τους σχετική με την αποφυγή υιοθέτησης της «κακής» συνήθειας από τα παιδιά τους. Οι γονείς καταρχήν, είναι σημαντικό να μάθουν να προωθούν ασφαλείς και ισχυρές σχέσεις αγάπης και ενδιαφέροντος με τα παιδιά. Επιπλέον, πρέπει να κατανοήσουν ότι ο καταπιεστικός και αυστηρός έλεγχος δεν βοηθά στην αποτροπή του εφήβου από το κάπνισμα αλλά χρειάζεται να ενδιαφέρονται για το καθημερινό πρόγραμμα και τις δραστηριότητές του.

Τέλος, οι καπνιστές γονείς οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι είναι μακράν πιθανότερο να έχουν παιδιά καπνιστές. Συνεπώς, δε φτάνει μόνο να έχουν αρνητική στάση για το κάπνισμα αλλά είναι απαραίτητο να προσπαθήσουν οι ίδιοι να το κόψουν, ώστε τα παιδιά να μιμηθούν αυτή τους τη πράξη.